دیجیزا/ اراتوستن (Eratosthenes) دانشمند برجسته یونانی در بیش از ۲ هزار سال پیش، مفهوم کروی بودن زمین را بادقت اثبات کرد، محیط زمین را اندازه گرفت و شواهدی محکم را برای ادعای خود ارائه داد.
اراتوستن در زمانی که از شهری به نام سایین (Syene) یا همان اَسوان کنونی دیدن می‌کرد، متوجه شد که در اوایل تابستان هیچ سایه عمودی در اواسط روز ایجاد نمی‌شود و به این ترتیب، خورشید به صورت کاملا عمودی بر زمین می‌تابد.
وقتی این دانشمند به محل زندگی‌اش در اسکندریه (Alexandria) بازگشت، تلاش کرد تا وقوع این پدیده را در آنجا هم امتحان کند و برای این کار، یک چوب را در داخل زمین فرو کرد (مقایسه سایه ستون‌ها و یا سایه درون چاه هم گفته می‌شود). در زمان ظهر اراتوستن دید که برخلاف انتظار، سایه با زاویه تقریبی 7 درجه بر روی زمین افتاده است.
اراتوستن از این مشاهده نتیجه درستی را استنتاج کرد؛ زمین کروی است.
به بیان دیگر اگر کروی بودن زمین حقیقت نداشت، نباید سایه ایجاد شده در سایین با سایه اسکندریه که فاصله قابل توجهی با یکدیگر دارند، تفاوتی داشته باشد. از آنجایی که اراتوستن علاقه زیادی به کاوش ناشناخته‌ها داشت، به همین مقدار از مشاهدات بسنده نکرد و در تلاشی تحسین‌برانگیز، برای اولین بار در تاریخ محیط زمین را با دقت بالا حساب کرد.
این دانشمند بزرگ، مردی را استخدام کرد تا فاصله بین اسکندریه و سایین را اندازه بگیرد و مسافت 800 کیلومتری بین مناطق را در محاسباتش وارد کرد. معادله استفاده شده توسط اراتوستن بسیار ساده بود؛ او گفت که اگر 7 درجه اختلاف زاویه در سایه به وجود آمده معادل 800 کیلومتر مسافت باشد، با توجه به گرد بودن زمین و زاویه کلی سیاره که 360 درجه بوده، می‌توان نتیجه گرفت که محیط زمین 40 هزار کیلومتر است.
در کمال تعجب عدد به دست آمده با آنچه که امروز به کمک تکنولوژی‌های پیشرفته محاسبه شده حدودا برابر است و اقدام این نابغه باستانی برای اثبات کروی بودن سیاره و محاسبه محیط زمین به وسیله یک چوب، کمی خلاقیت و محاسبات ساده ریاضی، قابل‌تحسین است.
ترجمه و تدوین : مجله علمی سای تِک
