مجله علم روز/ گذر بی‌وقفه‌ی زمان می‌تواند منشاء اضطراب باشد. چه کسی هست که گاهی آرزو نکرده باشد که بتواند زمان را در یک لحظه‌ی شاد متوقف کند یا حتی از گذر یک لحظه‌ی دوست داشتنی جلوگیری کند.
هر از گاهی، یک کتاب یا فیلمِ علمی-تخیلی، شخصیت‌هایی را نشان می‌دهد که آنچه ما آرزو داریم را انجام می‌دهند: زمان را متوقف می‌کنند.
اما آیا چنین چیزی از نظر علمی امکان‌پذیر است؟ پاسخ به این سؤال نیازمند عمیق‌تر شدن در دورترین گوشه‌های فیزیک، فلسفه و ادراک بشری است.
در ابتدا باید زمان را تعریف کنیم. شاون کرول فیزیکدان نظری می‌گوید:
برای یک فیزیکدان، آنچنان اسرارآمیز نیست. بلکه صرفا یک برچسب برای بخش‌های مختلف جهان است. زمان به ما صرفا می‌گوید که چه موقع چیزی رخ می‌دهد.
معادلاتی در فیزیک تمایز کمی بین گذشته، حال و آینده قائل می‌شوند. یکی از جاهایی که زمان ظاهر می‌شود در نظریه نسبیت آلبرت اینشتین است. طبق نظریه اینشتین، زمان با ساعت‌ها اندازه گرفته می‌شود. به این دلیل که اجزای ساعت می‌بایست درون فضا حرکت کنند، زمان با مکان به صورت یک مفهوم عام‌تر به نام فضا-زمان ادغام می‌شود که جهان را در برمی‌گیرد.
نسبیت نشان داد که زمان می‌تواند کاملا بی‌ثبات شد، بسته به اینکه یک ناظر نسبت به ناظر دیگر با چه سرعتی حرکت می‌کند. اگر شخصی را با یک ساعت درون یک فضاپیما با سرعت نزدیک به سرعت نور حرکت دهید، زمان وی نسبت به ناظر ساکن روی زمین به نظر آهسته‌تر می‌گذرد. و یک فضانورد که درون سیاه‌چاله سقوط می‌کند، گرانش عظیم سیاه‌چاله زمان را خمیده می‌کند، و زمان فضانورد نزدیک سیاه‌چاله نسبت به ناظر دوردست آهسته‌تر می‌گذرد.
اما این‌ها راه واقعی متوقف کردن زمان نیست. دو ساعت ممکن است به طور نسبی عدم توافق داشته باشند، اما هر یک از آن‌ها همچنان گذر زمان در چارچوب مرجع خود را ثبت می‌کند.
شاون کرول ادامه می‌دهد:
اگر نزدیک یک سیاه‌چاله باشید، متوجه هیچ تفاوتی نمی‌شوید. به ساعت مچی خود نگاه می‌کنید، و آن هر یک ثانیه تیک می‌زند.
از نظر کرول، صحبت درباره توقف زمان چندان معنا ندارد. وی می‌گوید:
ما می‌دانیم که یک خودرو که در حال حرکت است، در زمان‌های متفاوت در مکان‌های متفاوت است. حرکت تغییر نسبت به زمان است، پس زمان خودش حرکت نمی‌کند. به عبارت دیگر، اگر زمان بایستد، همه حرکت‌ها نیز متوقف خواهند شد.
در حالی که فیلم‌های علمی-تخیلی گاهی قهرمان‌هایی را ارائه می‌کنند که می‌توانند زمان برای افراد دیگر متوقف کنند، چنین وضعیتی سؤالات متعددی ایجاد می‌کند. آیا شما هوا را نیز متوقف کرده‌اید؟ زیرا اگر این چنین است، شما توسط هوا زندانی می‌شوید.
شخصیت متوقف کننده‌ی زمان احتمالا قادر به دیدن چیزی نخواهد بود، زیرا پرتوهای نور دیگر به کره‌ی چشم وی نمی‌رسد. هیچ سناریوی خودسازگاری برای توقف زمان وجود ندارد.
فیزیک همه چیز را گفت. اما زمان چیزی بیش از عدد ساعت است. زمان یک احساس است که ما درون سر و جسممان مانند ریتم‌های طبیعی در جهان حس می‌کنیم. در آن موارد، زمان می‌تواند چیزی وابسته حال و هوای شخص باشد.
کریگ کلندر، فیلسوف متخصص در زمان از دانشگاه کلفرنیا سن دیگو می‌گوید:
فکر کردن درباره تأثیر ذهنی زمان جالب است.
وی یک توهم روان‌شناختی شناخته شده به نام “chronostasis” را توصیف می‌کند که شخص یک ساعت را در لبه‌ی مرز بینایی خود قرار می‌دهد و یک لحظه به چیزی دیگر خیره می‌شود. با نگاهی کوتاه به ساعت و تمرکز روی عقربه‌ی ثانیه‌شمار آن را متوقف خواهد دید.
پروفسور کلندر می‌گوید:
عقربه‌ی ثانیه‌شمار دقیقا کمی متوقف می‌شود. شما می‌توانید زمان را در ظاهر متوقف کنید.
این توهم با حرکات کوچک چشم به نام saccades انجام می‌شود، که در آن کره چشم شما به سرعت به جلو و عقب تکان می‌خورد تا بطور مداوم محیط پیرامون را زیر نظر داشته باشد. برای اینکه از دیدن یک تصویر محو آشفته جلوگیری شود، مغز شما تصویر را ویرایش می‌کند و آنچه بطور همزان می‌بیند یک میدان دید پیوسته است.
سؤالی که پیش می‌آید، این است که رابطه بین ادراک ما از زمان و زمانی که فیزیکدانان می‌گویند چیست؟ پروفسور کلندر تعدادی کتاب در این‌باره نوشته است و سعی کرده است رابطه بین این دو را تبیین کند، و هنوز توافقی درباره پاسخ نهایی بوجود نیامده است.
با توجه به شارش جریان زمان، کلندر این تصویر را دوست دارد «جایی که هیچ شارشی نیست، اما داستان شما در جریان است».
و آیا وی به امکان متوقف کردن زمان اعتقاد دارد؟ کلندر می‌گوید:
اگر ادراک ذهنی از زمان را در نظر بگیریم، می‌توانیم بخش‌هایی از آن را با اثر chronostasis متوقف کنیم. اما احتمالا این نزدیکترین چیزی است که می‌توانیم انجام دهیم.